مکتب آلمانی

• روانشناسی دین در آمریکا، عمدتا توسط رواشناسان گسترش داده شد در حالی که در آلمان ، زمینه کار در قلمروی بحث فیلسوفان و عالمان الهیات بود ؛ مثلاً در آلمان ویلهم وونت سنّت دیگری از روانشناسی دین را بنیاد نهاد که مبتنی بود بر مشاهده و ملاحظه رفتار و عقاید دینی اقوام و گروه ها و نه لزوماً افراد ، دیدگاه روانشناختی در مقایسه با موضع الهیاتی ، در درجه دوم اهمیت قرار داشت .
• در این سنّت کارهایشان بیشتر جنبه ی تبیینی دارد و ابعاد عمیق ترِ دینداری انسان را بحث می کنند و با آن سر و کار دارند و نظریه های جدّی دارند که هم دیدگاه های منفی دارد و هم دیدگاه های مثبت .
• همچنین در این سنت تأکید بر کیفیت می باشد و به دین نگاهی عاطفی دارند
• با ظهور آثار دانشمندان آمریکایی و ترجمه آثار جیمز و استارباک ، روانشناسی دین در آلمان ، نیرو و جهت جدیدی گرفت .
• مهم ترین افراد شاخص روانشناسی دین در این سنت عبارتند از ویلهلم وونت ، فروید ، یونگ و اریکسون

ویلهم وونت: 

بنیانگذار روانشناسی تجربی بشمار می آید . 

گرچه او در درون نگری کنترل شده تجربی پیشگام بود اما اعتقاد داشت فرآیندهای عالی تر روانی که در نمادهای فرهنگی ای نظیر زبان، اسطوره و دین عینیت می یابند، تنها با استفاده از روانشناسی عامه (توده ها) میتوان درک کرد . او فنون روانشناسی فردی را که مورد استفاده آمریکاییهاست برای هر نوع روانشناسی دین واقعی، بی فایده دانست. او درصدد بود دین را از طریق بازسازی گذشته بعید آن و با مبنا قرار دادن فرآیندی تحولی، تبیین کند که در حوادث ذهنی ابتدایی و غیر دینی ریشه دارد . به اعتقاد او ، دین عبارتست از این احساس که دنیای ما، بخشی از دنیای بزرگتر و فوق طبیعی است که در آن، اهداف والاتر تلاش انسانی به ثمر نشسته و تحقق می یابد .

فروید، یونگ و دیگر تحلیلگران:

فروید، هرچند دین را (توهم)، (نورز جهان شمول) و (مخدر) می نامد و امیدوار بود نوع بشر بتواند بر آن چیره شود (کتاب آینده یک پندار ، 1973) ، ولی به تحقیق درباره ی رفتار دینی علاقه مند بوده و چندین مقاله و سه کتاب عمده درباره ی آن نوشته است . 

یونگ، آدلر و دیگر هواداران نخستین تحلیلگری، ارزش روانشناختی باورهای دینی را پذیرفته اند . 

آنچه یونگ را از فروید جدا کرد، تعلق خاطر وی به دین، اسطوره و سنتهای باطنی و نمادین نبود بلکه نقطه جدایی این دو، ارزیابی مثبت یونگ از دین به عنوان نمایانگر ابعاد روح به نحوی ژرف تر و جامعتر از سائق جنسی _که فروید محور روح بشر می انگاشت _ نقطه ی جدایی وی از فروید به شمار می آید . منتقدان دین، فروید را پشتوانه بهتری برای اعتراضهای خود میدانند.

اریکسون:

 از برجسته ترین شاگردان فروید بوده و نظریه مرحله ای او در مسیر زندگی، ارزیابی مثبتی از نقش دین در سلامت روانی بدست می دهد .

مراحل هشت گانه ی رشد از نظر اریکسون :

1 -اعتماد یا عدم اعتماد (از تولد تا یک سالگی)

2 -خود مختاری یا شرم و تردید (از 1 تا 3 سالگی).

3 -ابتکار یا احساس گناه(از 3 تا 6 سالگی).

4 -شایستگی یا خود کم بینی (از 6تا 11 سالگی).

5 -احساس هویت یا سردرگمی (نوجوانی).11 تا 18 سالگی

6 -صمیمیت یا انزوا (آغاز بزرگ سالی) بعد از 18 یا 19 سالگی

7 -باروری یا رکود(میان سالی) پیش از 60 تا 65 سالگی.

8 -کمال یا نومیدی (پیری) پس از 65 سالگی

 

سنت توصیفی آلمان:

در سنت توصیفی، روش های گوناگونی از قبیل زندگینامه ها، اسناد شخصی مختلف نظیر اعترافات، زندگینامه های خودنوشت، دفترچه های یادداشت، نامه ها، اشعار و نیز مصاحبه ها، مقالات و انشاهای موظفی می توانند نمودهای فردی تجربه های دینی را نشان دهد .

روانشناسان آلمانی بجای ارزیابی و استنتاج آماری که مورد علاقه پژوهشگران آمریکایی است از توصیف، تحلیل و طبقه بندی کیفی استفاده می کنند.

شناخته شده ترین مطالعات توصیفی آلمانی در خارج از محافل آلمانی زبان عبارتست از کتاب مفهوم امر قدسی از رودولف اتو و کتاب نیایش از فردریش هیلر . 

اتو معتقد بود که هسته اصلی دین، تجربه عاطفی غیرعقلانی از امر قدسی است. او ، مقصود خود از عامل غیرعقلانی در الوهیت یا دین را، عنصر فرا عقلانی یا همان جنبه شهودی، عرفانی و قلبی دین می داند نه آنکه دین حاوی عنصری خلاف عقل و عقل ستیز باشد.

همچنین در مورد دین، بر احساس در برابر مفهوم تاکید کرده و احساس را بیشتر از مفهوم، به حقیقت دین نزدیک میداند .
او ، ضد فلسفه یا حتی عقلگرایی نیست بلکه سعی در نیامیختن فلسفه با دین دارد .

منبع

کتاب درآمدی بر روانشناسی دین دکتر مسعود آذربایجانی ؛ ویراست دوم